کد مطلب:47281 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:67

گنجینه پرسمان » قرآن

خداوند متعال در قرآن كريم، در مورد فقر چه ميفرمايد و در اين باره چه وظيفهاي را برعهده مسئولان نهاده است؟

در قرآن كريم، فقر به طور كلي به دو معنا آمده است:

الف ـ فقر ذاتي; كه اين نوع فقر براي همه موجودات عالم است. كه همان احتياج و نياز همة موجودات است به خداوند متعال در اصل وجودشان، ميفرمايد: يَـََّأَيُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَآءُ إِلَي اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيد ;(فاطر،15) اي مردم شما (همگي) نيازمند به خدائيد، تنها خداوند است كه بينياز و شايسته هر گونه حمد و ستايش است.

كه اين آيه در واقع برهان فقر و غني است كه يكي از دلائل توحيد خداوند به شمار ميآيد.(رجوع كنيد به: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 18، ص 220; ج 22 ص 525، دارالكتب الاسلامية.)

ب ـ فقر نسبي; كه همان فقر مادي است كه بعضي از افراد يك جامعه نسبت به يكديگر دارند، كه از اين نوع فقر ميتوان به فقر عارضي تعبير كرد. اين نوع فقر در قرآن به چند شكل مطرح شده: 1. قرآن كريم از اين نوع فقر گاهي به عنوان نقمت و عذاب الهي ياد كرده و ميفرمايد: خداوند (براي آنان كه كفران نعمت ميكنند،) مثلي زده است: منطقه آبادي كه امن و آرام و مطمئن بود و همواده روزيش از هر جا ميرسيد، امّا به نعمتهاي خدا ناسپاسي كردند و خداوند به خاطر اعمالي كه انجام ميدادند، لباس گرسنگي و ترس را براندامشان پوشانيد.(نحل، 112)(رجوع كنيد به: آل عمران، 112; ابراهيم، 28.)

2. و گاهي فقر مادي افراد به سبب آزمايش الهي است كه در واقع سنت خداوند ميباشد كه در اين مورد ميفرمايد: وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الاْ ئَمْوَ َلِ وَ الاْ ئَنفُسِ وَ الثَّمَرَ َتِ وَبَشِّرِ الصَّـَبِرِينَ ;(بقره،155) قطعاً همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي و كاهش در مالها و جانها و ميوهها، آزمايش ميكنيم; و بشارت ده به استقامت كنندگان.

كه در واقع اين نوع فقر هم آزمايشي است از براي فقرأ و هم امتحان و آزموني است براي ثروتمندان جامعه.

3. نوع ديگر فقر مادي كه قرآن كريم از آن ياد ميكند; فقري است كه جهادگران در راه خدا دچار آن گشتهاند، كساني كه جهادشان به آنان اجازه تجارت و كسب را براي تأمين هزينه زندگيشان نميدهد; ميفرمايد: (انفاق شما، مخصوصاً بايد) براي نيازمنداني باشد كه در راه خدا، در تنگنا قرار گرفتهاند; (و توجه به آيين خدا، آنها را از وطنهاي خويش آواره ساخته، و شركت در ميدان جهاد به آنها اجازه نميدهد تا براي تأمين هزينه زندگي، دست به كسب و تجارتي بزنند;) نميتوانند مسافرتي كنند (و سرمايهاي به دست آورند;) و از شدت خويشتن داري، افراد ناآگاه آنها را بينياز ميپندارند; امّا آنها را از چهرههايشان ميشناسي، و هرگز با اصرار چيزي از مردم نميخواهند.(بقره، 273)

امّا وظيفه مسئولان در قبال فقر: بيگمان فقر، بيش از آنكه يك مشكل فردي باشد معضل اجتماعي محسوب شده و همه افراد جامعه در قبال آن مسئولند، به همين جهت خداوند متعال در آيات فراواني از قرآن كريم، همه مؤمنان را تشويق به صدقه ميكند و حتي به انفاق مال در راه خداوند، از براي فقرأ و مساكين، امر ميفرمايد.(رجوع كنيد به: بقره، 261 ـ 274.)

و در اين ميان وظيفه مضاعفي را بر دوش مسئولان نهاده و در تقسيم زكات و خمس كه در واقع يك نوع ماليات اسلامي است، از فقرأ و مساكين، به عنوان اولين گروهي كه بايد مورد حمايت مالي دولت اسلامي از اين بودجه قرار گيرند ياد كرده و ميفرمايد: زكاتها مخصوص فقرا و مساكين و كاركناني است كه براي (جمع آوري) آن زحمت ميكشند، و كساني كه براي جلب محبتشان اقدام ميشود، و براي (آزادي) بردگان، و (اداي دين) بدهكاران، و در راه (تقويت آيين) خدا، و واماندگان در راه، اين يك فريضة (مهمّ) الهي است.(توبه، 60)(رجوع كنيد به: انفال، 41; حشر، 7; ذاريات، 19; معارج، 25.)

البته پرداختن بخشي از زكات و خمس و فيء، تنها عمل به حداقل وظيفه درا ين مورد است و اِلاّ وظايف ديگري نيز مسئولين در اين زمينه برعهده دارند كه به اختصار عبارتند از: اجراي عدالت اقتصادي، مراقبت از بازار، تأمين مايحتاج اساسي عامه مردم، جلوگيري از ريخت و پاش در اموال عمومي و... كه در اين مورد روايات فراواني داريم.

خلاصة وظيفه مهم دولت مردان در ريشه كني فقر از نظر قرآن كريم، اين است كه چارهاي انديشه كنند تا ثروت فقط در دست اغنيأ و ثروتمندان و ثروت اندوزان گردش نكند; ميفرمايد: آنچه را خداوند از اهل اين آباديها به رسولش باز گرداند، از آن خدا و رسول و خويشاوندان او و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است; كَيْ لاَيَكُونَ دُولَةَ بَيْنَ الاْ ئَغْنِيَآءِ مِنكُم;(حشر، 7) تا (اين اموال عظيم) در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد.(براي آگاهي بيشتر رجوع كنيد به: التنمنية الأقتصادية في الكتاب و السنة، محمد ري شهري، ص 257، دارالحديث / الأخلاق، آيت اللّه سيد عبداللّه شبّر، ص 188، منشورات مكتبة بصيرتي.)